توصیف مورچه به زبان نهج البلاغه:
در بخش هایی از نهج البلاغه گران بار امیرالمؤمنین علی علیه السلام ، از آفرینش برخی موجودات سخن گفته شده است. از آن جمله، خطبه 185 این کتاب است که در آن، به بعضی شگفتی های آفرینش «مورچه» چنین اشاره شده است:
اگر [مردم] در عظمت قدرت [خداوند] و اهمیت نعمت او می اندیشیدند، به راه راست باز می گشتند و از آتش سوزان دوزخ می ترسیدند، ولی دل ها بیمار و چشم های بصیرت معیوب است. آیا به مخلوقات کوچکی که خدا آفریده است، نمی نگرند که چگونه آفرینش آنها را دقیق و حساب شده و ترکیب آنها را متقن ساخته، گوش و چشم برای آنها آفریده و استخوان و پوست آنها را مرتب کرده است.
به این مورچه نگاه کنید. با آن جثه کوچک و اندام ظریفش که به واسطه کوچکی، به سختی دیده می شود و درک همه پیچیدگی های وجود او در اندیشه نمی گنجد، چگونه روی زمین [ناهموار و پرسنگلاخ] راه می رود و به روزی اش دست می یابد. دانه ها را [از راه های دور و نزدیک] به لانه اش منتقل و در مکانی معین نگه داری می کند.
در فصل گرما برای سرما و به هنگام توانایی برای روز ناتوانی، ذخیره می کند. روزی اش [از سوی خدا [تضمین شده و خوراک موافق طبعش در اختیار او قرار گرفته است. خداوند منان هرگز از او غافل نمی شود و پروردگار مدبر محرومش نمی سازد، هر چند در دل سنگ سخت و خشک و میان صخره ای بدون رطوبت باشد.
اگر در دستگاه گوارش او و آنچه درون بدن او وجود دارد و آنچه در سر او از چشم و گوش قرار گرفته است، بیندیشی، شگفت زده خواهی شد و از فهم شگفتی ها [نهفته در آفرینش] او به زحمت خواهی افتاد. پس بزرگ و بلندمرتبه است، خداوندی که مورچه را روی دست و پا[ی ضعیف و ظریفش] برپا داشته و او را بر ستون های محکمی [نسبت به آفرینش او [بنا نهاده است. اگر همه راه های فکر و اندیشه را تا به آخر برسی، همه دلیل ها به تو می گوید که آفریننده مورچه کوچک، همان آفریدگار درخت [تناور] نخل است؛ زیرا ساختمان اجزای هر موجودی دقیق است و هر مخلوق زنده ای درون خود، اعضای مختلف و پیچیده ای دارد. [به یقین،] آفرینش بزرگ و کوچک، سنگین و سبک، قوی و ضعیف، برای خداوند یکسان است و در برابر قدرتش همگون.
پیام متن:
*. اندیشیدن در عظمت خداوند و نعمت های او، انسان را به سوی مبدأ هستی هدایت می کند و او را از آتش دوزخ ترسان می سازد.
*. همه عقل بشر از درک شگفتی های موجود در آفرینش مورچه ناتوان است.
*. ظریف و ضعیف بودن مورچه، محکم و استواری آفرینش او را رد نمی کند.
*. در پیشگاه قدرت خداوندی، آفرینش ریزترین موجودات با خلق بزرگ ترین موجودات، برابر است.
