ذره

«ابن ابى الحدید»مى‏نویسد«من به آنچه که همه ملتها قسم میخورند سوگندیاد مى‏کنم که از پنجاه سال پیش تا هم اکنون بیش از هزار بار این سخن را خوانده ام و در هر بار در دلم لرزش، ترس و موعظه تازه‏اى پدید آمد و به سختى در قلبم اثرمى‏گذاشت،اعضاء و جوارحم به لرزه مى‏افتاد،نشده است در آن تامل کنم‏جز اینکه در آن حال به یاد مرگ خانواده،بستگان و دوستانم افتاده‏ام،درست‏برایم مجسم مى‏شد که من همانم که امام علیه السلام توصیفش را کرده است!

چقدر واعظان،خطبا،گویندگان و افراد فصیح در همین باره سخن گفته‏اند و من گوش فرا داده‏ام و من در سخنانشان دقت و تامل نموده‏ام،اما در هیچکدام‏تاثیر سخن امام علیه السلام را نیافته‏ام بنا براین این تاثیرى که بر قلب من مى‏گذارد یااز ایمانى است که به گوینده آن دارم و یا ایمان و نیت و یقین و اخلاص او سبب‏شده است که این چنین در روح شنونده اثر مى‏گذارد و در قلبها جایگزین شود».

(شرح ابن ابى الحدید ج 11 ص‏153)

خطبه 221 نهج البلاغه

از سخنان حضرت بوتراب امیر المومنین علیه السلام این سخن را پس از تلاوت این آیات‏«الهاکم التکاثر حتى زرتم المقابر»بیان‏فرمودند.

شگفتا!چه هدف بسیار دورى!و چه زیارت کنندگان غافلى!و چه افتخار موهوم‏و رسوائى!به یاد استخوانهاى پوسیده کسانى افتاده‏اند که سالها است‏خاک شده‏اند،آنهم چه‏یادآورى،آنها با این فاصله به یاد تفاخر به کسانى افتاده‏اند(که هیچگونه سودى به حالشان‏نخواهد داشت)آیا به خوابگاه ابدى پدران خویش افتخار مى‏کنند؟و یا با شمارش تعدادمردگان و نابود شدگان، خود را بسیار مى‏شمرند؟

(گوئى)خواهان بازگشت اجسادى‏هستند که تار و پودشان از هم گسیخته،و حرکاتشان به سکون تبدیل یافته،(این اجسادپوسیده)اگر مایه عبرت باشند سزاوارتر است تا باعث افتخار!

اگر با توجه به وضع آنان‏به آستانه تواضع فرود آیند عاقلانه‏تر است تا آنان را وسیله سربلندى قرار دهند!(اما)به‏آنها با چشمان کم سو نگاه انداختند و در اثر این کوته بینى در دریاى جهل و غرور فرو رفتند.

اگر شرح حال آنان را از عرصه‏هاى ویران آن دیار،و خانه‏هاى خالى بپرسند،پاسخ‏خواهند داد، در زمین گم شدند(و بدنهاشان خاک،و خاک آنها معلوم نیست در کجا پراکنده‏و جزء چه موجودى شده است!)،

شما نیز بعد از آنان در غرور و جهل قرار گرفته‏اید،برجمجمه آنها قدم مى‏گذارید،و بر اجساد آنها زراعت مى‏کنید و از آنچه باقى گذارده‏اندمى‏خورید،و در کهنه خانه‏هاى آنها سکونت مى‏گزینید،و زمان در فاصله بین شما و آنهابر شما نوحه‏گرى و زارى مى‏کند.

آنها پیش از شما به کام مرگ فرو رفتند و براى تعیین آبخورگاه از شما پیشى گرفتند(آرى) همانها که داراى مقامهاى عزت و درجات افتخار بودند،سلاطین بودند و یا رعایاى آنها (پس از مرگ)در درون قبرها خزیدند و زمین بر آنها مسلط شد،از گوشتشان خورد و ازخونهایشان آشامید،در حفره‏هاى گورستان به صورت جمادى بى‏رشد و نا پیدا ! که امید یافت‏شدن آن هرگز نیست قرار گرفتند.

دیگر وقوع حوادث هراس انگیز آنها را به وحشت‏نمى‏اندازد،و دگرگون گ و به جاى شنوائى کر شدند و حرکاتشان به سکون تبدیل یافته است،

و در دید نخست،پندارى که به خواب رفته‏اند،همسایگانى هستند که با یکدیگر انس نمی گیرند، دوستانى هستند که به دیدار یکدیگر نمى‏روند،پیوندهاى شناسائى در میان آنها به کهنگى‏گرائیده،و اسباب برادرى قطع گردیده،همه،با اینکه جمعند تنهایند!،و با اینکه دوستند ازیکدیگر دورند،نه براى شب صحبگاهى مى‏شناسند و نه براى روز شامگاهى!

شب یا روزى که رخت‏سفر مرگ در آن بسته‏اند براى آنها جاودان شده، خطرات‏آن جهان را وحشتناک تر از آنچه مى‏ترسیدند یافتند،و نشانه‏هاى آن را بزرگتر از آنچه درنظر داشتند مشاهده کردند،

براى وصول به هر یک از دو نتیجه(بهشت‏یا دوزخ)تا محل‏قرارگاهشان مهلت داده شده،و عالمى از بیم و امید بر ایشان فراهم ساخته،اگر مى‏خواستندآنچه را که در آنجا مشاهده کرده‏اند و با چشم دیده‏اند توصیف کنند،زبانشان عاجزمى‏ماند!

ولى اگر آثارشان محو شده،و اخبارشان منقطع گشته،چشمهاى عبرت‏گیر،آنها رامى‏نگرد،و گوش دل اخبار آنان را مى‏شنود و با غیر زبان خود حرف مى‏زنند و مى‏گویند:

چهره‏هاى خرم و زیبا پژمرده شده و در حالت عبوسى فرو رفته،و اجسام و بدن هائى که در نازو نعمت پرورش یافته بود،از هم متلاشى گردیده است

،بر اندام خویش لباس کهنگى‏پوشیده‏ایم، و تنگى قبر ما را سخت در فشار قرار داده،وحشت و ترس را از یکدیگر به ارث‏مى‏بریم و خانه‏هاى خاموش(قبر)بر ما فرو ریخته،زیبائی هاى اجساد ما را محو کرده ونشانه‏هاى شناسائى چهره هاى ما را دگرگون ساخته،اقامت ما در این خانه‏هاى وحشت‏زا طولانى شده،نه از این مشکلات فرجى یا فته‏ایم،و نه از تنگى(قبر)گشایشى.

اگر آنها را در نظر خود مجسم کنید و یا پرده‏ها کنار رود آنان را ببینید،در حالى‏که گوش هاى آنان را حشرات خورده و کر شده‏اند:

چشمهایشان به جاى سرمه پر از خاک‏گردیده و فرو رفته‏اند،و زبان هائى که با سرعت و فصاحت‏سخن مى‏گفتند قطعه قطعه گردیده-اند قلبها در سینه‏ها پس از بیدارى به خاموشى گرائیده،و در هر یک از اعضاى آنان پوسیدگى‏تازه‏اى آشکار گشته و آنها را زشت‏ساخته،و راه آفات به سوى اجسامشان به آسانى‏گشوده شده است، همه تسلیمند،نه دستى براى دفاع دارند و نه قلبى که با آن جزع کنند.

(آرى)هنگامى که اینان را در نظر مجسم سازى قلبهاى پر غم و چشمانى پر خاشاک را میبینى که‏از هر نظر بیچاره‏اند همان بیچارگى که از آنها دور نمى‏شود،و شدت و اضطرابى که جلا و روشنى را ندارد،چقدر زمین اجساد عزیزان خوش سیما را که در دنیا با غذاهاى لذیذ و رنگین‏پرورش یافتند،و در آغوش ناز و نعمت‏بزرک شدند به کام خود فرو برده،

همانها که‏مى‏خواستند با سرور و خوشحالى غم ها را از دل بزدایند و به هنگام مصیبت‏براى از بین نرفتن‏طراوت زندگى با لهو و لعب خود را سرگرم مى‏ساختند و در آن هنگام که در سایه زندگى(پر ناز و نعمت و)غفلت زا،آنها به دنیا و دنیا به آنها مى‏خندید.

ناگهان روزگار با خارهاى آلام و مصائب،آنان‏را درهم کوبید،گذشت روزگار،نیرویشان را درهم ریخت،مرگ از نزدیک به آنان نظرافکند،و غم و اندوهى که از آن آگاهى نداشتند با آنها در آمیخت.

غصه‏هاى پنهانى که حتى‏خیال آن را نمى‏کردند در وجودشان راه یافت،و در حالى که شدیدا به سلامت و تندرستى‏انس داشتند بیماریها در پیکرشان تولد یافت

در این هنگام هراسان،به آنچه پزشکان آنهارا عادت داده و آموخته بودند که‏«حرارت‏»را با«برودت‏»و«برودت‏»را با«حرارت‏»تسکین‏بخشند روى آوردند(اما)هیچ حرارتى را با برودت خاموش نساختند جز اینکه حرارت‏شعله‏ورتر شد!و هیچ برودتى را(با داروى حرارت)تحریک نکردند جز اینکه برودت را تهییج‏نمود!،

و براى اعتدال مزاج به وسیله هیچ داروئى نپرداختند جز اینکه آنها را آماده بیمارى‏دیگرى نمود،تا آنجا که تسلى دهنده‏اش سست،و پرستارش به غفلت گرائید،و خاندانش ازبیماریش خسته و ناتوان شدند،و از پاسخ سائلان در مورد بیمارى او عاجز ماندند، و در باره همان خبر حزن آورى که از او کتمان مى‏نمودند در پیش او به گفتگو پرداختند.

یکى میگفت:

تا هنگام مرگ به همین وضع باقى است(و با همین بیمارى از دنیا مى‏رود)،دیگرى آرزوى‏بازگشت‏بهبودیش را داشت،

سومى آنان را به شکیبائى در فقدانش دعوت می کرد وگذشتگان را به یادشان میآورد،در همین حال که وى در شرف سفر مفارقت دنیا و ترک دوستان‏بود،ناگهان عارضه‏اى گلوگیر برایش پیش آمد،که فهم و درکش در حیرت افتاد و زبانش‏به خشکى گرائید.

چه وصایاى لازم و مطالب مهمى که پاسخ آنها را میدانست اما زبانش ازگفتن آنها بازمانده،و چه سخنان دردناکى که می شنید و خود را به کرى میزد:

(این زخم‏زبانها)یا از شخص بزرگى بود که او را محترم میداشته،و یا از کوچکى است که به او ترحم‏نموده است.

(خلاصه اینکه)مرگ دشواریهائى دارد که هراس انگیزتر از آن است که بتوان‏در قالب الفاظ ریخت و یا اندیشه‏هاى مردم دنیا بتوانند آنها را درک نمایند!

پ.ن:

از خودم خجالت می کشم ....حتی یک بار هم نخوانده ام.شما چطور؟